B
ilgi edinmek, entelektüel birikimi zenginleştirecek metinler okumak, kafa yoracak şeylerle uğraşmak iyi ama zor. Gönül bunları yapmak ister ama sıkılır, daralır, bunalır da aynı zamanda. Nasrettin Hoca’nın güldürürken düşündürmesi, iddialı ve pahalı dil okullarının eğlendirirken öğretmesi gibi bir formüle ihtiyaç var. Kitap Notları‘nda Çizgi Bilim başlığıyla yazdığım resimli, komikli ama aynı zamanda iktisatlı, evrimli kitaplar işte tam da bahsettiğim çözümler. Şimdi de Stuart Sim tarafından yazılan, Borin Van Loon tarafından çizilen Eleştirel Teori kitabıyla karşınızdayım.
Kuramlar belki de tüm akademik konular arasında en akademiği ve öğrenciler için de en zoru ve sıkıcısı olabilir. İnsan eli hafif, güleç bir kitaptan bir şey öğrenecekse bu kuram olmalı. Eleştirel teori ise hem kaynak, hem uygulama, hem de çeşitlilik açısından en genişlerinden biri. Kapitalizm ve onun siyasal, kültürel, sosyal tüm görünüm ve kurumlarını (kuramları dahil) eleştiren düşünce okullarının tümüdür diye özetlesem başım ağrımaz. Biraz da kitaptan öğrendiklerim ve eskiden bildiklerimde konuyu açarsam eleştirel teori temellerini Marksizm, Freud psikanalizi ve çeşitli azınlık kuramlarından (siyah hareketi, feminizm vb.) alan bir düşünce çerçevesi. Öncelikli noktalarından biri doğru, doğal, gerçek, bizden bağımsız, objektif diye bilip tanımladığımız şeylerin hiç de öyle olmadığını, mevcut sistemin/iktidarın devamı için insanlara bunun dayatıldığını ve durumun normalleştirildiğini, muhalefetin marjinalleştirildiğini anlatan, mevcut düzene yabancılaşma ile dışardan bir gözle sistemin gerçek yüzünün görülebileceğini savunana, toplumun, değerlerin, düzenlerin değiştiğini, mutlaklığın olmadığını ancak bunlar sanki varmış gibi davranıldığını gösteren, böyle değişik bir düşünce silsilesi. Elbet bunlar teorinin tamamının yanında devede kulak bile değil. Neyse bu da teori değil kitap yazısı… kitaba dönüyorum.
Kitap eleştirel teoriyi sadece siyaset, iktisat, sosyoloji gibi disiplinler açısından değil belki bunlardan da çok sanat, kültür, edebiyat, psikoloji, felsefe gibi disiplinler açısından ele alıyor. Neredeyse bütün ana fikirleri, düşünürleri ve eleştirileri özet şekilde anlatıyor. Çizer konuya hakim olmalı ki ince göndermeli, bezen tam gediğine oturan çizimlerle kitaba sadece ilgi çekici bir unsur değil, bir değer katıyor. Kitapta esasen devam edip giden bir düze metin var. Bu metin konuşma balınları, ara başlıklar ve çizimlerle bölünüp renkleniyor. Kitabın sonundaki sözlük, indeks ve ileri okumalar listesi ülkemizde benim diyen ders kitaplarında veya akademik çalışmalarda rastlamadığımız güzel eklemeler.
Bütün bu iyi yanları bir tarafa kitap böyle kapsamlı ve karmaşık bir konuyu 
çok dar alanda özetleme işine soyunduğundan bir ikilemle karşılaşıyor: basitleşip içerikten çalmak veya içeriği koruyup açıklamalardan kısarak anlaşılmayı zorlaştırmak. Kitap ikinci uca daha yakın. Konu hakkında bir fikri olanların zevkle okuyacağı bir kitapken konuya yabancı bir kişinin resimleri ve inceliğini görüp beklemediği bir bombardımanla karşılaşmasına neden olabilir. Ben özellikle iktisat ve siyaset alanlarında eleştirel teoriden haberdar olduğumdan ve Gramci’yi bildiğimden hegemonya, diyalektik filan derken konuya gayet hakimken edebiyat dünyasının göstergebiliminde biraz sarsıldım (ki Tahsin Yücel’in Eleştiri Kuramları kitabında göstergebilimi özet halde okumuş ve yine pek anlamamıştım). Öte yandan postmodernizm anlayışıma da önemli katkıları oldu. Yani demem o ki, eleştirel teori nedir bilmiyorsanız okumayın sıkılabilirsiniz, ama zaten biliyorsanız veya öğrenme sürecindeyseniz bayılarak okuyabilirsiniz.
Kitabın boyutu, baskısı, çevirisi gayet güzel. Çok önceden İstanbul Kitap Fuarı’ndan indirimli almama rağmen fiyatı daha makul olabilirmiş gibi geldi bana. Yayıncısı da NTV Kitap… NTV Çizgibilim serisinde Psikoloji, Felsefe, Mantık, Beyin ve Zihin, Kaos, Kuantum Teorisi, Etik, İzafiyet Teorisi kitapları da mevcut. Aslında Psikoloji kitabını okumaya da hevesliyim ama NTV… Doğuş Grubu… anladınız ya…
O zaman kitabın son sayfasında dediği gibi bitireyim: Teori güçtür!